2022-02-17

De coronapandemie heeft het hoger onderwijs permanent veranderd. In maart 2020 werden de hogeronderwijsinstellingen verplicht om snel en plots, in een weekend tijd,  over te schakelen op online onderwijs. De les- en leercontext van 270.000 studenten veranderde op een drastische manier. Studenten zaten niet langer collectief op de banken in de aula, maar individueel achter de laptop, tablet of smartphone op kot – of vooral – gewoon thuis. Ook het sociale en socialiserende aspect van het hoger onderwijs viel weg. Studenten werden bubbels, enkel en alleen verbonden door een scherm.

Hoewel de uitzonderlijke situatie van de pandemie het onderwijs op korte termijn drastisch veranderd heeft, is de digitalisering van het onderwijs op zich niets nieuws. Vandaag hebben meer dan 4 miljard personen toegang tot het internet, iets meer dan de helft van de wereldbevolking. In Vlaanderen gebruikt 99% van de jongeren van 16 tot 24 jaar wekelijks het internet. De toenemende digitalisering is een maatschappelijke tendens en het hoger onderwijs stoomde zich voor de crisis, weliswaar met de nodige aarzeling, al enkele jaren klaar voor meer digitaal onderwijs.

De coronapandemie heeft de evolutie naar digitaal onderwijs echter sterk versneld en heeft het onderwijs op sommige vlakken vermoedelijk onomkeerbaar veranderd. De verandering van analoog lesgeven naar digitaal lesgeven brengt tal van opportuniteiten met zich mee voor het onderwijs, maar evenzeer diepgaande en disruptieve veranderingen. Er kunnen kritische vragen gesteld worden bij een al te snelle en ondoordachte evolutie richting meer online leren. Hebben alle studenten genoeg toegang tot de hardware die nodig is voor digitaal onderwijs? Zullen studenten uit kansarme milieus de digitale boot niet missen? Wat is de impact van online leren op de leer- en examenresultaten van studenten? En wat met de mentale en fysieke gevolgen van een overvloed aan digitaal onderwijs? Het zijn zaken die in dit standpunt aan bod komen.

Het is onvermijdelijk dat digitaal onderwijs ook na de coronapandemie een belangrijke rol zal spelen. De trend naar meer digitaal onderwijs is, net zoals elke andere technologie, niet zozeer iets waar je voor of tegen moet zijn. Digitalisering is in de eerste plaats een werkelijkheid, geen doctrine of ideologie en op zichzelf noch negatief, noch positief. Digitaal onderwijs is een realiteit en een die zal blijven. Het is de manier waarop we ons digitaal onderwijs inzetten en invullen die zal bepalen of de gevolgen ervan eerder negatief of positief zullen zijn. De Vlaamse Vereniging van Studenten (VVS) liet zich eerder al uit over online leren en digitaal onderwijs. Dat gebeurde een eerste maal met een standpunt “Online onderwijs” in 2014 en in 2017 opnieuw met een herwerking van dat standpunt. Dit standpunt slaat echter een nieuwe weg in door te vertrekken vanuit enerzijds een eigentijdse visie op digitaal onderwijs en anderzijds door de learned lessons vanuit de coronapandemie mee te nemen. We gaan dieper in op de opportuniteiten en uitdagingen van digitaal onderwijs.

VVS advies:

Opportuniteiten van digitaal onderwijs

Digitaal onderwijs vraagt een sterke visie op onderwijs

✓ Stippel als overheid en hogeronderwijsinstelling een visie op digitaal onderwijs uit die “education driven” is en niet “technology driven”. Onderwijsmotieven moeten bepalen hoe het digitaal onderwijs van de toekomst eruit ziet. ✓ Onderzoek als overheid de impact van digitaal onderwijs op de functies die onderwijs opneemt en voor de studieloopbaan van studenten op langere termijn. ✓ Voorzie als overheid een duurzame investering in de digitalisering van het hoger onderwijs.

Democratischer / nabijer onderwijs

✓ Heb als hogeronderwijsinstelling aandacht voor de thuissituatie van studenten en waak erover dat online onderwijs ook in de thuissituatie op een kwaliteitsvolle manier kan gebeuren. ✓ Onderzoek op welke manieren de thuissituatie van studenten hiertoe in rekening gebracht kan worden. Zorg voor een duidelijk antwoord op de vraag of een student hiervoor in aanmerking komt en op welke manieren de ondersteuning dan geschikt is om de moeilijkheden die gepaard gaan met diens thuissituatie zoveel mogelijk gereduceerd kunnen worden.

Een duurzamer onderwijs

✓ Neem als hogeronderwijsinstelling het verduurzamen van het hoger onderwijs op als een van de doelstellingen in het instellingsgebonden beleid omtrent de digitalisering van het hoger onderwijs. Maak in dat beleid duidelijk op welke manier verduurzaamd zal worden en maak dit ook concreet. ✓ Evalueer deze duurzaamheidsdoelstellingen regelmatig. ✓ Voorzie steeds een digitaal aanbod ter vervanging van fysiek lesmateriaal en geef aan de student de keuze om al dan niet met het digitale dan wel met het fysieke cursusmateriaal aan de slag te gaan. Dit kan verduurzaming teweegbrengen alsook een kostenbesparing betekenen voor bepaalde studenten.

Herbekijken van lesopnames

✓ Maak als hogeronderwijsinstelling lesopnames zo veel mogelijk en waar mogelijk beschikbaar. Focus daarbij voornamelijk op hoorcolleges. ✓ Zorg voor de daadwerkelijke uitvoering van het maken van lesopnames met behulp van de nodig infrastructuur. ✓ Gebruik lesopnames niet als een tool om studenten beter voor te bereiden op de les zelf, maar biedt de mogelijkheid wel aan. Studenten kunnen de opnames gebruiken om zich beter voor te bereiden op de les en om gerichter vragen te kunnen stellen voor, tijdens of na de les. Deze voorbereiding mag echter niet noodzakelijk zijn om de inhoud van de aankomende les te begrijpen. ✓ Zorg ervoor dat lesopnames niet een taakvermeerdering bij de student inhouden, maar eerder een taakverschuiving. ✓ Maak lesopnames onbeperkt toegankelijk in de tijd. ✓ Geef studenten de tools in handen om te verstaan hoe ze de technologie kunnen gebruiken om hun leren te verbeteren. Dit houdt onder meer in dat studenten beter begrijpen hoe digitaal onderwijs het beste kan worden gebruikt als aanvulling op het face-to-face bijwonen van colleges en het herkennen van de nadelen als het wordt gebruikt als vervanging voor contactonderwijs. ✓ Informeer docenten over de voordelen van het vastleggen van lesopnames voor studenten. Dit omvat het wegwerken van misverstanden, zoals het feit dat het vastleggen van colleges onvermijdelijk zal leiden tot een afname van de aanwezigheid van studenten. ✓ Train docenten in het effectief gebruik van lesopnames. Dit omvat een goed begrip van welke onderwijsstijlen en benaderingen het meest geschikt zijn voor het vastleggen van colleges. Dergelijke trainingen moeten zich ook richten op hoe docenten interactie en betrokkenheid kunnen vergroten en diepgaand leren kunnen bevorderen. ✓ Zorg er als hogeronderwijsinstelling voor dat de nodige technologische ondersteuning aangeboden wordt zodat de technologie voor het vastleggen van lesopnames betrouwbaar en gebruiksvriendelijk is voor studenten en docenten. ✓ Voorzie als hogeronderwijsinstelling een duidelijk reglement rond de privacy met betrekking tot het gebruik maken en delen van lesopnames. Informeer docenten en studenten over deze privacyregels. Investeer als overheid in het aanbieden van digitale opname-apparatuur en ondersteuning voor lesopnames in de hoger onderwijsinstellingen.

Mogelijkheden voor internationalisation@home

✓ Investeer als hogeronderwijsinstelling meer in internationalisation@home. ✓ Voorzie als Overheid een apart streefcijfer voor internationalisation@home. ✓ Bekijk als hogeronderwijsinstelling de mogelijkheden tot funding aangeboden binnen het Erasmus+-programma voor internationalisation@home.

Uitdagingen en bedreigingen van digitaal onderwijs

Kansenongelijkheid bij toegang tot hoger onderwijs

✓ Heb aandacht voor de digitale basisinfrastructuur in kwetsbare gezinnen. ✓ Koppel een sociaal beleid vast aan de digitalisering van het hoger onderwijs. ✓ Geef de studentenvoorzieningen de opdracht om studenten die het financieel niet breed hebben financieel bij te staan in de verdere uitrol van digitaal onderwijs in het hoger onderwijs. ✓ Spendeer bij het uitrollen van digitaal onderwijs specifiek aandacht aan studenten uit kansengroepen, studenten met een functiebeperking en studenten met speciale behoeften of leerproblemen.

Ambigue rol van private partners bij het hoger onderwijs

✓ Hou als overheid een debat over de rol van private partners in het hoger onderwijs, zodat er een duidelijke visie kan ontwikkeld worden op de rol van private partners op het digitale onderwijsterrein in het hoger onderwijs. ✓ Betrek de Vlaamse Onderwijsraad in een adviesprocedure ter ontwikkeling van een ethische code voor de ontwikkeling, aankoop en het gebruik van digitale onderwijssoftware. ✓ Bied als overheid een kader voor de vereiste kwaliteit van de aangeboden onderwijssoftware, met inbegrip van het eigenaarschap van de data.

Sociale aspect van digitaal onderwijs

✓ Behoud ook in de toekomst een mix van contactonderwijs, digitaal onderwijs en studiegerelateerde ontmoetingsplaatsen. Digitaal onderwijs heeft een aanvullende rol te spelen bij de sociale component in ons hogeronderwijslandschap. ✓ Blijf parallel aan een verdere digitalisering van ons onderwijssysteem werk maken van een adequate ondersteuning voor studenten(organisaties) bij het versterken van community building en peer support. ✓ Blijf parallel aan een verdere digitalisering van ons onderwijssysteem werk maken van de nodige investeringen in infrastructuur waar studenten elkaar (in een studiecontext) kunnen ontmoeten. ✓ Kijk voor sociaal kwetsbare studenten, die het fysieke contact met studiegenoten dreigen te verliezen bij een verdere digitalisering, naar de ontwikkeling van specifiek daarop gerichte buddyprogramma’s. ✓ Maak ten volle gebruik van de aanvullende sociale mogelijkheden van het digitale onderwijs ter ondersteuning van studenten die om medische redenen niet kunnen deelnemen aan fysieke lessen.

Learning Analytics & privacy van de student

✓ Leid als hogeronderwijsinstelling studenten en docenten op omtrent learning analytics zodat ze voldoende begrijpen hoe learning analytics werkt. ✓ Zorg ervoor dat studenten steeds hun toestemming moeten geven om hun gegevens te gebruiken voor learning analytics, tenzij het gaat om evaluaties van studenten. ✓ Zorg ervoor dat studenten die hun gegevens niet willen delen met de docenten steeds de mogelijkheid krijgen om alsnog individueel van learning analytics gebruik te maken. ✓ Voorzie dat data en gegevens uit learning analytics enkel gebruikt mogen worden op manieren waarvoor de studenten volledig geïnformeerde en intrekbare toestemming heeft gegeven. ✓ Maak het verplicht dat studenten steeds opnieuw toestemming moeten geven indien het gebruik van hun gegevens in de loop van de tijd verandert. ✓ Learning analytics mag nooit worden gebruikt om de toegankelijkheid van het hoger onderwijs te verhogen (bijvoorbeeld door studenten op basis van hun gegevens de toegang tot cursussen of examens te ontzeggen). ✓ De voortdurende behoefte aan gegevensverzameling van learning analytics mag het ontwerp van het curriculum nooit vertekenen door de focus weg te halen van het studentgerichte perspectief naar een perspectief dat uitsluitend betrekking heeft op cijfers en gegevens. ✓ Waak er als hogeronderwijsinstelling over dat het verzamelen van learning analytics bij studenten niet leidt tot het beïnvloeden van het leergedrag van studenten of tot een verhoogde druk op de mentale gezondheid van studenten.

Gebrek aan digitale vaardigheden

✓ Focus als hogeronderwijsintelling bij de opmaak van curricula ook steeds op het verwerven van digitale vaardigheden gezien het belang van digitale geletterdheid in het verdere professionele en persoonlijke leven. ✓ Investeer als overheid in de professionalisering van docenten op vlak van het gebruik van digitale technologieën en transversale en transdisciplinaire vaardigheden in het onderwijs. ✓ Maak als hogeronderwijsinstelling werk van een lerend netwerk voor docenten, waar good practices tussen docenten op vlak van digitaal onderwijs gedeeld kunnen worden. ✓ Zorg als overheid en hogeronderwijsinstelling voor een taakverschuiving en geen taakverhoging van de docenten.

Praktijklessen en interactieve werkvormen

✓ Hou als hogeronderwijsinstelling bij het overschakelen op digitaal onderwijs extra rekening met interactieve lessen en praktijklessen die zich hier niet altijd even goed toe lenen. ✓ Benut waar mogelijk digitaal onderwijs ook in meer praktijkgerichte vormen van onderwijs, maar voer tezelfdertijd onderzoek naar de grenzen van de digitalisering van het praktijkonderwijs en bepaalde interactieve werkvormen in ons onderwijs. ✓ Voorzie de nodige online infrastructuur, opleiding en ondersteuning, die het aan docenten moet toelaten om praktijkcolleges en interactie met de student te incorporeren in een digitale les. ✓ Zorg er ofwel voor dat lesgevers jaarlijks een bijscholing op maat kunnen volgen, naargelang hun digitale competentieniveau, ofwel dat ze bijscholing krijgen die voortvloeit uit een regelmatig georganiseerde onderwijsevaluatie van iedere lesgever aan de instelling.

Gevaar op een verscholen besparingsoperatie

✓ Behandel digitalisering van het hoger onderwijs als overheid en hogeronderwijsintelling in de eerste plaats steeds als een investering en niet als een besparing. ✓ Voorzie als overheid voor de hoger onderwijsinstellingen een stevige, adequate basisfinanciering om een coherent en sterk beleid digitaal onderwijs te ontwikkelen en uit te voeren.

Contactgegevens

Rapporteur: Dylan Couck

Contactpersoon: Jef Druyts

Dossierbeheerder: Pieter Jespers

Contactadres: onderwijs@vvs.ac

De rapporteur is bij VVS verantwoordelijk voor de totstandkoming van een standpunt. Hij of zij toets af wat de VVS-leden in het standpunt weerspiegeld willen zien.

Contact bestuur VVS: info@vvs.ac, +32 (0)2 893 24 84

Het bestuur vertegenwoordigt VVS en wordt voor één academiejaar verkozen door de leden van de algemene vergadering.